Những ai đang ráo riết phá kinh tế tư nhân?
30.05.2025
Trần Hùng
Phải có một cuộc cách mạng tư duy đối với khu vực kinh tế tư nhân, nếu không, mọi khẩu hiệu về “động lực” sẽ chỉ là những lời hô hào trống rỗng. Sức sống thật sự của nền kinh tế phải đến từ hàng triệu doanh nghiệp vừa và nhỏ, tư nhân hóa thực chất – không phụ thuộc vào ngân sách, không bám víu vào mối quan hệ với chính quyền.
**
Từ lâu, “những ai đang ráo riết phá kinh tế tư nhân?” là đề tài thời sự và nhậy cảm, đặc biệt trong bối cảnh Tổng Bí thư Tô Lâm vừa ký Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân (KTTN) (1). Ngày 11/5/2025, trong bài viết “Động lực mới cho phát triển kinh tế,” nhằm thực hiện thắng lợi nghị quyết nói trên, tổng bí thư đã đề cập đến một số công tác cấp bách (2).
Kinh tế tư nhân (KTTN) là động lực mới cho phát triển làm sao lại bị cản trở? Vậy những ai đang phá kinh tế tư nhân? Thể chế, chính sách hay lợi ích nhóm? Họ phá bằng cách nào? Bằng chính sách, thuế, thanh tra, hay truyền thông? Tại sao “cất cánh” lại bị phá? Vì mâu thuẫn lợi ích, kiểm soát quyền lực, hoặc do thiếu niềm tin? Và cuối cùng, cần những giải pháp nào để bảo vệ và phát triển KTTN?
Ai phá? Và phá bằng cách nào?
Câu hỏi đầu tiên cần đặt ra một cách thẳng thắn: Ai – hoặc cái gì – đang âm thầm hay công khai phá khu vực KTTN? Trong khi các nghị quyết từ trung ương đến chính phủ mới đây nhất đều khẳng định KTTN là “một động lực quan trọng của nền kinh tế” thì trên thực tế, động lực ấy đang bị kìm hãm, thậm chí bị bào mòn bởi một loạt rào cản chính sách, thủ tục và cách thực thi mang tính áp đặt, bất nhất.
Hãy nhìn vào thực trạng: Chỉ trong vài tháng gần đây, doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ – vốn chiếm hơn 96% số lượng doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam – đang oằn mình dưới gánh nặng của thuế, phí, thanh tra, kiểm tra chồng chéo, và một môi trường pháp lý thay đổi liên tục, thiếu nhất quán (3).
Phá bằng cách nào? Một trong những ví dụ cụ thể về cách phá là chính sách thuế cho thuê nhà, vốn đang gây tranh cãi dữ dội. Việc yêu cầu các cá nhân cho thuê nhà có doanh thu trên 100 triệu đồng/năm phải kê khai và nộp thuế với mức 10% đã tạo nên làn sóng bất bình, vì gánh nặng không chỉ nằm ở số tiền thuế, mà còn ở quy trình kê khai phức tạp, kiểm tra thường xuyên, thậm chí mang tính “dò xét.”
Không dừng lại ở thuế, nhiều doanh nghiệp cũng đang kêu cứu vì bị thanh tra – kiểm tra liên tục, có nơi đến 12 lần/năm bởi nhiều đơn vị khác nhau, gây gián đoạn hoạt động kinh doanh và tạo ra môi trường ngột ngạt, thiếu niềm tin.
Điều trớ trêu là, trong khi khu vực KTTN bị siết đủ đường, thì các doanh nghiệp nhà nước – dù kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài – vẫn được ưu ái bơm vốn, giữ độc quyền, hoặc đơn giản là “được tha thứ.” Vậy cho nên, trả lời câu hỏi “ai đang phá kinh tế tư nhân” không chỉ là truy tìm thủ phạm, mà còn là đưa ra lời cảnh tỉnh đối với một mô hình phát triển đang có dấu hiệu thiên lệch.
Môi trường pháp lý “bẫy ngầm”
Kinh tế tư nhân còn bị phá bằng môi trường pháp lý đầy rẫy “bẫy ngầm.” Một doanh nghiệp nhỏ ở Hà Nội chia sẻ với người viết bài này rằng, chỉ riêng việc xin giấy phép phòng cháy chữa cháy đã phải mất gần 4 tháng với hàng loạt công đoạn rối rắm: Từ bản vẽ kỹ thuật, chứng nhận vật liệu chống cháy đến… chiều cao trần nhà.
Cái gọi là “giấy phép con” không chỉ khiến doanh nghiệp mệt mỏi mà còn trở thành “cửa ngách” cho sự nhũng nhiễu, và điều nguy hiểm hơn cả – nó giết chết động lực khởi nghiệp từ trong trứng nước.
Trong báo cáo của CIEM (Viện Quản lý Kinh tế Trung ương) năm 2023, có tới 42% doanh nghiệp tư nhân thừa nhận rằng họ “chọn cách đứng ngoài” các gói hỗ trợ, vì quy trình quá phức tạp và dễ rơi vào vòng thanh kiểm tra sau đó. Một chuyên gia kinh tế từng nhận xét thẳng thắn: “Ở Việt Nam, không ít khi, doanh nghiệp càng lớn lên, càng dễ trở thành mục tiêu bị sờ gáy.'”
Theo một báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2023, chi phí tuân thủ pháp luật tại Việt Nam cao hơn mức trung bình của ASEAN (4). Tạp chí Kinh tế Sài Gòn từng chỉ ra rằng, nhiều doanh nghiệp tư nhân phải “đóng cửa lặng lẽ,” vì không thể cạnh tranh nổi với các doanh nghiệp thân hữu hoặc doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài – những nhóm vốn được hưởng ưu đãi tiếp cận đất đai, tín dụng, và cả sự “ưu ái vô hình” từ bộ máy công quyền.
Tại sao lại phá?
Để bảo vệ chủ nghĩa thân hữu – kẻ thù giấu mặt của thị trường tự do vẫn đang ngự trị. Một nền kinh tế lành mạnh đòi hỏi sự cạnh tranh công bằng. Thế nhưng tại Việt Nam, chủ nghĩa thân hữu – tức mối quan hệ giữa quan chức và một số doanh nghiệp “sân sau” – đang trở thành con dao hai lưỡi cắt đứt cơ hội sống còn của phần lớn doanh nghiệp tư nhân thực thụ.
Bạn hãy thử quan sát những gói thầu lớn, các dự án đất vàng, hay thị trường xăng dầu – luôn có những “ông lớn quen mặt.” Trong khi đó, hàng ngàn doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa phải vật lộn từng ngày để vay được khoản vốn ngân hàng dưới áp lực tài sản thế chấp nặng nề và lãi suất khắc nghiệt.
“Đại bàng nuốt chim sẻ” không chỉ là ẩn dụ. Nó là hiện thực (5).
Sự sợ hãi lan rộng – căn bệnh trầm kha
Nhiều doanh nhân tư nhân khi được hỏi đều đưa ra câu trả lời giống nhau: “Không muốn lớn nữa.” Tại sao? Vì khi lớn hơn, họ bị để ý. Khi mở rộng, họ dễ rơi vào tầm ngắm của thanh tra, thuế vụ, và đủ loại kiểm tra “có lý do.” Một khi môi trường kinh doanh tạo ra cảm giác bất an, thì niềm tin bị xói mòn và tinh thần khởi nghiệp cũng bị triệt tiêu.
Không phải ngẫu nhiên mà tỷ lệ doanh nghiệp đóng cửa, giải thể tại Việt Nam luôn cao, đặc biệt là khối doanh nghiệp tư nhân. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong quý I/2024, có hơn 57.000 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, trong đó phần lớn là doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ – những hạt nhân tiềm năng của nền kinh tế tư nhân (6).
Tư duy “quản lý – kiểm soát” lấn át “nuôi dưỡng – hỗ trợ”
Thay vì xem doanh nghiệp tư nhân là đối tác phát triển, nhiều cấp quản lý vẫn xem họ như đối tượng cần quản lý, giám sát, hoặc thậm chí… nghi ngờ. Mỗi khi có sai sót (dù nhỏ), thay vì hỗ trợ sửa sai để phát triển, cơ quan chức năng thường xử lý theo kiểu “trảm tướng” hoặc “xử lý hình sự hóa quan hệ kinh tế” – điều đã được nhiều chuyên gia lên tiếng cảnh báo.
Trong suốt gần 40 năm đổi mới, khu vực KTTN ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, đóng góp lớn vào GDP, giải quyết việc làm, thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và hội nhập kinh tế quốc tế.
Tuy nhiên, chưa bao giờ vai trò của khu vực kinh tế tư nhân được khẳng định mạnh mẽ như trong Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị, khi lần đầu tiên “kinh tế tư nhân được xác định là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc dân” (7). Nhưng như TS. Lê Đăng Doanh từng nói: “Cần có một cuộc cách mạng tư duy đối với khu vực kinh tế tư nhân, nếu không, mọi khẩu hiệu ‘động lực’ sẽ chỉ là lời hô hào trống rỗng.”
Không thể phát triển quốc gia với nền kinh tế chỉ dựa vào vài “ông lớn.” Chính phủ có thể nuôi một vài tập đoàn quốc doanh. Nhưng đất nước không thể vươn lên bằng các doanh nghiệp thân hữu. Sức sống thật sự của nền kinh tế phải đến từ hàng triệu doanh nghiệp vừa và nhỏ, tư nhân hóa thực chất – không phụ thuộc vào ngân sách, không bám víu vào mối quan hệ quyền lực.
Tuy nhiên, xu hướng phá kinh tế tư nhân không phải lúc nào cũng diễn ra rầm rộ. Nó có thể xảy ra từ những quy định nhỏ nhặt, từ “những tờ giấy phép con,” từ cách hành xử nhũng nhiễu – và cuối cùng, là từ một hệ thống chính sách chưa sẵn sàng trao tự do và niềm tin cho doanh nghiệp.
Nếu không thay đổi tư duy từ “quản lý” sang “đồng hành,” từ “kiểm soát” sang “hỗ trợ,” thì khẩu hiệu “kinh tế tư nhân là động lực phát triển” sẽ mãi mãi chỉ là lời nói “cầm bằng cho gió bay đi.”
—
Tham khảo thêm:
(1) https://baochinhphu.vn/toan-van-nghi-quyet-so-68-nq-tw-ve-phat-trien-kinh-te-tu-nhan-102250505122337909.htm
(2) https://baochinhphu.vn/tong-bi-thu-to-lam-va-tu-duy-ly-luan-moi-ve-kinh-te-tu-nhan-102250513043053242.htm
(3) https://www.tinnhanhchungkhoan.vn/chiem-gan-98-tong-so-doanh-nghiep-doanh-nghiep-nho-va-vua-dang-o-dau-trong-nen-kinh-te-post364327.html
(4)https://documents1.worldbank.org/curated/en/099111424204529062/pdf/P17878411dab3c0b918424157e400ddf99c.pdf
(5) https://baotiengdan.com/2025/05/24/phat-trien-kinh-te-tu-nhan-va-nguy-co-dai-bang-nuot-chim-se/
(6) https://www.nso.gov.vn/du-lieu-va-so-lieu-thong-ke/2025/01/tinh-hinh-doanh-nghiep-gia-nhap-va-tai-gia-nhap-thi-truong-nam-2024/
(7) https://baochinhphu.vn/nghi-quyet-quan-trong-nhat-giup-kinh-te-tu-nhan-but-pha-102250506021742951.htm
......
⤑