Nguyễn Công Bằng
Căng thẳng trên Biển Đông tiếp tục gia tăng
USS Nimitz – tàu sân bay lâu đời nhất của Mỹ và là một trong những tàu sân bay lớn nhất thế giới – đã có một đợt triển khai cuối cùng đầy căng thẳng. Vào ngày 26/10 vừa qua, 1 trực thăng của USS Nimitz đã rơi xuống vùng Biển Đông. Nửa giờ sau, một máy bay chiến đấu F-18 cất cánh từ con tàu này cũng bị rơi.
Các nhà lãnh đạo quân sự không tiết lộ nguyên nhân, nhưng Tổng thống Mỹ Donald Trump khi phát biểu với các nhà báo đã đổ lỗi cho “nhiên liệu kém.” Dù nguyên nhân là gì, việc mất 2 máy bay trong thời gian ngắn sẽ gây ảnh hưởng đến những căng thẳng vốn đã bị kìm nén bởi một trong những thời điểm căng thẳng nhất trên Biển Đông – một “điểm nóng khu vực” trong những năm gần đây.
Sự hiện diện của USS Nimitz ở Biển Đông diễn ra trong bối cảnh căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines (một đồng minh của Mỹ) liên quan đến Bãi cạn Scarborough. Các rạn san hô bao quanh một phá nước nông lớn cách Vịnh Manila khoảng 135 hải lý (250 km) về phía Tây, nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, là thực thể hàng hải duy nhất trong vùng nước này.
Năm 2012, Trung Quốc đã đẩy các tàu Philippines ra khỏi Bãi cạn Scarborough và kiểm soát khu vực này kể từ đó với sự hiện diện liên tục của lực lượng tuần duyên và tàu cá. Từ năm 2013 đến năm 2015, Trung Quốc đã xây dựng 7 căn cứ quân sự (3 trong số đó là các căn cứ không quân lớn) bằng cách cải tạo vùng biển xung quanh các dải đất xa hơn về phía Nam ở Biển Đông.
Tuy nhiên, cho đến nay, Trung Quốc vẫn chưa dừng lại ở việc cải tạo đất để xây dựng căn cứ trên bãi cạn. Năm 2016, Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama được cho là đã nói với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rằng làm như vậy sẽ vượt qua “lằn ranh đỏ” của Mỹ. Và lằn ranh đó, ít nhất là cho đến nay, vẫn được giữ vững.
Đầu năm 2025, Trung Quốc bắt đầu hành xử một cách hung hăng hơn đối xử với sự hiện diện của tàu Philippines xung quanh Bãi cạn Scarborough và các bãi đá và rạn san hô đang tranh chấp khác. Vào ngày 11/8/2025, khi đang truy đuổi một tàu tuần duyên Philippines gần bãi cạn, một tàu tuần duyên Trung Quốc đã vô tình đâm vào một trong những tàu hải quân của nước mình. Trung Quốc không thừa nhận thương vong, nhưng Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức tư vấn ở Washington, báo cáo rằng 2 lính tuần duyên Trung Quốc có thể đã bị thiệt mạng trong vụ tai nạn. Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines đã ghi lại toàn bộ sự việc, khiến Trung Quốc vô cùng xấu hổ.
Căng thẳng đã leo thang xung quanh Bãi cạn Scarborough kể từ đó. Việc Trung Quốc tiếp tục sử dụng tàu thuyền một cách hung hăng, làm gia tăng nguy cơ thương vong cho người Philippines trong một vụ đâm va khác. Mỹ đang gặp khó khăn trong việc cân bằng do bị ràng buộc bởi hiệp ước bảo vệ lực lượng Philippines trên biển, một lời hứa mà chính quyền Trump đã nhắc lại, ám chỉ rằng họ sẽ bảo vệ Manila. Tuy nhiên, việc làm như vậy có thể làm gia tăng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc lên mức nguy hiểm.
Trong tháng 10/2025, lực lượng Mỹ và Philippines đã tập trận ở Biển Đông, cùng với các đồng minh như Australia, Pháp và Nhật Bản. USS Nimitz là sự bổ sung mới nhất, hùng hậu, cho sự hiện diện hải quân ngày càng tăng. Các tàu Trung Quốc đã bám sát hạm đội từ khoảng cách không xa. CBS, một đài truyền hình Mỹ, đưa tin rằng Lầu Năm Góc đang xem xét phóng tên lửa HIMARS về phía bãi cạn. Trước đây Mỹ đã từng phóng tên lửa loại này ở Biển Đông song chỉ là một phần của các cuộc tập trận thường kỳ và không nhằm vào Scarborough. Lầu Năm Góc cũng không phủ nhận thông tin của CBS.
Ngày 1/11 vừa qua, Bộ trưởng Chiến tranh Mỹ Pete Hegseth đã gặp người đồng cấp Trung Quốc, Đô đốc Đổng Quân, bên lề một hội nghị an ninh ở Malaysia – cuộc gặp đầu tiên giữa hai người. Và, trong một động thái bất thường, họ lại nói chuyện qua điện thoại vào ngày hôm sau. Cùng lúc đó, ảnh vệ tinh cho thấy USS Nimitz chỉ cách Bãi cạn Scarborough hơn 100 hải lý về phía Đông Nam. Căng thẳng liên quan đến các rạn san hô dường như sẽ tiếp tục.
Việt Nam sẽ làm gì?
Không chỉ Philippines bị Trung Quốc đè nén trên biển, mà Việt Nam, Malaysia, Indonesia cũng bị tương tự. Việt Nam đã tranh thủ lúc các quốc gia căng thẳng với tranh chấp của mình, đã lấp đầy các cấu trúc mình đang chiếm giữ tại khu vực Trường Sa bằng 70% của Trung Quốc đã làm. Mặc dù Việt Nam giữ im tiếng, nhưng trên nhiều bản YouTube, Việt Nam đã cho thấy độ dữ dội của các bên trong tranh chấp Biển Đông ra sao. Những vụ đâm tàu, đuổi nhau khốc liệt giữa bên Trung Quốc và Việt Nam vẫn đang diễn ra. Nhiều cảnh sát biển của Malaysia, Indonesia vẫn bắt nhiều tàu cá Việt Nam vì các cáo buộc tàn sát biển trên vùng biển của họ.
Trong một cuộc thăm dò do Pulse Asia thực hiện, người dân Philippines đã được hỏi quốc gia nào có thể hỗ trợ Philippines tốt nhất để chống lại các hành vi xâm lược ở Biển Đông. Câu trả lời phổ biến là các đối tác có cùng chí hướng như Mỹ (77%), Nhật Bản (45%), Australia (30%), Canada (29%) và Anh (25%). Một cuộc khảo sát khác đặt câu hỏi người Philippines chọn (những) quốc gia nào là đối tác để đảm bảo an ninh kinh tế trước những rủi ro toàn cầu. Không ngạc nhiên khi đứng đầu danh sách vẫn là 5 quốc gia trên – gồm Mỹ với 77%, Nhật Bản với 44%, Australia với 26%, Anh với 24% và Canada với 23% – cùng với ASEAN (29%). Điều này cho thấy đối với người dân Philippines, khả năng ngăn chặn hành vi xâm lược trên vùng biển của họ gắn liền với khả năng đảm bảo đáp ứng bền vững các nhu cầu kinh tế của người dân.
Những vấn đề liên quan Biển Đông chúng ta không nên xem xét từ góc độ của một quốc gia đơn lẻ, cũng như không chỉ từ quan điểm kinh tế hay quốc phòng thuần túy. Đây là vùng biển rộng lớn, giàu tiềm năng kinh tế và thương mại cũng như sự đa dạng về sinh vật biển. Việc đảm bảo một Biển Đông tự do, rộng mở và ổn định là điều thiết yếu ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương cũng như trong cộng đồng quốc tế. Những sự kiện đang diễn ra ở Biển Đông không nên bị coi là xa vời hay tách biệt với thực tế mà người dân ở khu vực này đang trải qua. Những hành động này tác động cụ thể, rõ ràng và gây hậu quả nghiêm trọng đối với cuộc sống của người dân.
Philippines và phần còn lại của thế giới phải khẳng định rằng Biển Đông, với tư cách là tài sản chung toàn cầu, phải là một khu vực hòa bình, ổn định và thịnh vượng chung. Luật pháp quốc tế phải được đặt lên trên hết, và không một quốc gia nào được phép áp đặt sự thống trị đối với các quốc gia khác. Chúng ta phải chủ động phản đối và vạch trần những hành động như vậy để ngăn chặn Biển Đông trở thành sân chơi cho chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc./.
