Hiếu Chân (SGN)
Ông Donald Trump hai lần đắc cử tổng thống Mỹ với khẩu hiệu “Make America Great Again” (Làm Cho Nước Mỹ Vĩ Đại Trở Lại – MAGA) nhưng chỉ sau bốn tháng cầm quyền của ông nước Mỹ chẳng những không vĩ đại hơn mà còn mất vị thế lãnh đạo trong con mắt của thế giới. Trớ trêu thay, Trung Quốc – đối thủ chiến lược – của Mỹ, mới “vĩ đại trở lại” nhờ những chính sách sai lầm của ông Trump!
Một cuộc thăm dò ý kiến của Morning Consult thực hiện với 5.000 người trưởng thành tại 41 quốc gia cho thấy thiện cảm của người dân các nước đối với nước Mỹ đã bị đảo ngược. Trong nhiệm kỳ của ông Joe Biden, thiện cảm dành cho nước Mỹ dao động trong khoảng +25 điểm, giảm chút ít sau vụ rút quân hỗn loạn khỏi Afghanistan hồi Tháng Tám, 2021, và đứng ở mức +20 điểm khi ông Biden chuyển giao chính quyền cho ông Donald Trump.
Sau đó mối thiện cảm của thế giới giảm mạnh xuống mức 0 điểm vào cuối Tháng Ba 2025, và giảm rất nhanh từ khi ông Trump công bố chính sách thuế quan hồi đầu Tháng Tư, hiện ở mức -1,5 điểm. Điều đó nghĩa là cách thế giới nhìn nước Mỹ đã thay đổi từ tích cực sang tiêu cực và điều đó có tác động xấu đến chính sách kinh tế, quân sự, ngoại giao của nước Mỹ lâu dài hơn cả cuộc thương chiến mà ông Trump gây ra.
Thái độ đối với Trung Quốc cũng thay đổi. Trong nhiệm kỳ của ông Biden, người dân các nước nói chung thường nhìn Trung Quốc một cách tiêu cực, thiện cảm với nước này luôn ở mức âm, tức là số người “ghét” nhiều hơn số người “thương,” và chỉ bắt đầu tăng lên sau khi ông Trump trở lại Tòa Bạch Ốc. Hiện thiện cảm với Trung Quốc đang ở mức +8.8 điểm, cao hơn 10 điểm so với Mỹ, theo khảo sát của Morning Consult. Đây là lần đầu tiên danh tiếng của Trung Quốc, hoặc vị thế quốc tế của Bắc Kinh, đã vượt qua Mỹ trong chuỗi thăm dò dư luận 25 năm qua của Morning Consult.
Khảo sát của Morning Consult cũng cho biết, vào ngày 1 Tháng Giêng, 2025, trong 41 quốc gia được khảo sát có 29 nước “thân Mỹ” (pro-US), dẫn đầu là Israel và Nam Hàn; 12 nước thân Trung Quốc (pro-China), dẫn đầu là Nga và bao gồm Ai Cập, Indonesia, Saudi Arabia, Pakistan, Malaysia, Thổ Nhĩ Kỳ, Singapore, UAE, Mexico, Peru và Nam Phi.
Nhưng đến ngày 30 Tháng Tư, một tháng sau ngày chính quyền Trump công bố đánh thuế đối ứng (reciprocal tariff) lên hầu hết các quốc gia trên thế giới, danh tiếng của Mỹ đã giảm ở 38 nước, ngược lại uy tín của Trung Quốc tăng lên ở 34 nước.
Sự thay đổi này làm cho số quốc gia ủng hộ Mỹ hơn Trung Quốc đã giảm từ 29 nước xuống còn 13 nước, gồm Israel, Philippines, Ấn Độ, Nam Hàn, Việt Nam, Nhật, Ba Lan, Anh, Cộng Hòa Czech, Úc, Ý, Argentina và Thụy Sĩ. Đa số các quốc gia Liên Âu (EU) đã chuyển từ ủng hộ Mỹ sang có thiện cảm nhiều hơn với Trung Quốc.
Vì sao thế giới quay lưng với Mỹ?
Không khó để hiểu vì sao thế giới quay lưng với Mỹ và hướng sang Trung Quốc. Trong bốn tháng cầm quyền, ông Trump đã có những chính sách làm cho cả thế giới đi từ ngạc nhiên tới kinh hãi và căm ghét. Ông rút Mỹ khỏi Hiệp Định Paris Về Biến Đổi Khí Hậu, khỏi Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WTO), ông dẹp bỏ Cơ Quan Phát Triển Quốc Tế Mỹ (USAID)… từ bỏ vị trí lãnh đạo thế giới của nước Mỹ. Ông đe dọa chiếm Greenland của Đan Mạch, kênh đào Panama của Panama, thậm chí đòi sáp nhập Canada thành tiểu bang thứ 51.
Ông đứng về phía Nga trong cuộc xâm lược Ukraine; ông công kích các đồng minh Liên Âu (EU). Ông khởi động một cuộc chiến quan thuế trừng phạt cả thế giới, đẩy nền kinh tế toàn cầu vào hỗn loạn. Trong nước, ông đẩy mạnh chiến dịch truy lùng, trục xuất người nhập cư một cách tùy tiện, tấn công dữ dội vào hệ thống đại học và định chế văn hóa. Gần đây ông gia tăng kiểm soát dòng người nhập cảnh và hạn chế việc cấp thị thực cho người nước ngoài đến Mỹ.
Tất cả những chính sách như vậy làm lu mờ hình ảnh của một nước Mỹ bao dung và dẫn dắt thế giới về tự do dân chủ. Tệ hơn nữa, những phát ngôn của Trump làm cho cả thế giới nhìn nước Mỹ như một thế lực thực dân, như Nga, như Trung Quốc, chứ không còn là người bảo vệ cái trật tự thế giới dựa trên luật lệ mà Hoa Kỳ lập ra và duy trì suốt 80 năm qua.
Bước trượt dốc về danh tiếng quốc gia của Mỹ tăng tốc ngay sau ngày ông Trump đưa ra chính sách thuế quan kỳ cục và phi lý mà ông gọi một cách hãnh tiến là “Ngày Giải Phóng” một cách tùy tiện, tràn lan, không phân biệt bạn và thù. Những quốc gia láng giềng hoặc đồng minh thân thiết của Mỹ như Canada, Mexico, EU, Nhật bỗng chốc trở thành kẻ lợi dụng, phải bị trừng phạt bằng mức thuế thật nặng.
Không ai nghi ngờ các đồng minh xưa nay vẫn phụ thuộc vào Mỹ, phụ thuộc vào sức mua mạnh mẽ của một thị trường rộng lớn, vào sự che chở của sức mạnh vô đối của quân đội Mỹ. Nhưng đó là sự phụ thuộc có qua có lại, Mỹ được hưởng lợi không ít từ mối quan hệ ấy; vị thế thống trị của đồng đô la Mỹ là một ví dụ. Nay ông Trump lợi dụng sự phụ thuộc đó để bắt chẹt, biến bạn thành thù và đẩy các đồng minh lâu đời vào vòng ảnh hưởng của Trung Quốc.
Chẳng những thế, ông là kẻ bất nhất, sáng nắng chiều mưa. Những tuyên bố nảy lửa của ông, nghe ra rất quyết đoán nhưng khi vấp phải lực cản từ thực tế, khi bị phản đòn, lại nhanh chóng bị hủy bỏ, đình chỉ hoặc thay đổi. Ngày 2 Tháng Tư, ông công bố thuế đối ứng từ 10% đến 50% lên mọi đối tác thương mại, chỉ một tuần sau ông đình hoãn sắc thuế đó khi nhiều nước rục rịch trả đũa.
Một bình luận gia báo The Financial Times bên Anh gọi ông là TACO (Trump Always Chicken Out) để chỉ cái bản chất “mềm nắn rắn buông” của ông Trump và cái hỗn danh xấu xí đó nhanh chóng được lan truyền rộng rãi làm ông Trump rất bực bội. Ông Trump có thể coi cách ứng xử “tiền hậu bất nhất” của ông là một thứ “nghệ thuật thương lượng,” nhưng đối với giới kinh doanh lẫn giới hoạch định chính sách, đó là điều không chấp nhận được, là sự tráo trở của những kẻ “bất tín,” không thể giao kết được.
Trung Quốc thay thế Mỹ?
Trong lúc ông Trump càng ngày càng tỏ ra bất tín thì Trung Quốc nỗ lực tối đa để giành lấy vị thế lãnh đạo mà Hoa Kỳ bỏ lại. Ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, từ lâu vẫn muốn định vụ Trung Quốc như là trung tâm thương mại lớn của thế giới, thông qua sáng kiến Vành Đai và Con Đường (BRI). Gần đây, mỗi khi xuất hiện trước các diễn đàn quốc tế, ông Tập thường xuyên nhấn mạnh Trung Quốc là một đối tác ổn định, tin cậy và là người bảo vệ thương mại tự do trong khi Hoa Kỳ luôn bất ổn, hay thay đổi, bá quyền và đi theo chủ nghĩa bảo hộ thị trường.
Tuy không có nhiều người tin vào “thiện chí” của Trung Quốc nhưng thái độ thù địch của chính quyền Trump đối với đối tác và đồng minh đã khiến các nước không còn con đường nào khác hơn là hợp tác với Trung Quốc. Các nước có thể không ưa chính quyền Cộng Sản Trung Quốc, không tán thành chính sách bành trướng và chuyên chế của Bắc Kinh nhưng ít ra họ biết Trung Quốc sẽ không tùy tiện tăng thuế lên hàng hóa của họ. Dù độc tài và tham nhũng nhưng ông Tập Cận Bình không phải là một nhà lãnh đạo điên rồ và khó đoán như ông Trump.
Ngay sau khi ông Trump ban hành chính sách quan thuế “Ngày Giải Phóng,” giới quan sát đã để ý tới sự ấm lên trở lại trong quan hệ giữa Trung Quốc với EU, với các nước Mỹ La Tinh và gần đây hơn là với các nước Trung Mỹ vốn từ lâu chịu ảnh hưởng của Hoa Kỳ.
Nhà bình luận nổi tiếng Fareed Zakaria cho rằng chính sách thuế quan của ông Trump làm cho “trong ngắn hạn mọi người đều bị thiệt hại, nhưng trung và dài hạn các quốc gia sẽ giao thương với nhau mà không có Mỹ.” Rõ ràng Trung Quốc là người thắng lớn nhờ các chính sách bất nhất của Trump hủy hoại danh tiếng của Hoa Kỳ.
Hậu quả kinh tế xã hội
Sự suy giảm danh tiếng của Hoa Kỳ không phải là một ý tưởng trừu tượng mà có tác động trực tiếp tới kinh tế và cuộc sống của người Mỹ. Dưới nhan đề “Làm Cho Trung Quốc Vĩ Đại Trở Lại?” (Make China Great Again? How U.S. Retrenchment Benefits Beijing), bản kết quả khảo sát của Morning Consul thượng dẫn cho rằng “Khi cái nhìn của thế giới về nước Mỹ trở nên tệ hại hơn, các cơ hội đầu tư và thương mại của các công ty Mỹ làm ăn ở nước ngoài cũng sẽ biến mất khi người tiêu dùng quay lưng với các sản phẩm và công việc làm mà chúng cung cấp.”
Ngay lúc này, hậu quả với ngành du lịch đã hiển hiện. Trang Axios dẫn dữ kiện từ Cơ Quan Quan Thuế và Biên Phòng Hoa Kỳ (CBP) tại 10 phi trường tấp nập nhất nước Mỹ ghi nhận số du khách nước ngoài đến Mỹ giảm mạnh vào cuối Tháng Ba, giảm đến 20% so với cùng kỳ năm ngoái, gây thiệt hại lớn cho ngành du lịch có doanh số hàng ngàn tỷ đôla của Mỹ.
Bầu không khí chính trị và kinh tế biến động thất thường và mối lo sợ bị giam giữ, bị làm phiền đang làm cho du khách nước ngoài chọn đến địa điểm khác. Một số nước đồng minh như Canada, Đức, Pháp gần đây đã cảnh báo công dân phải thận trọng khi đi du lịch Mỹ sau khi chính quyền Trump bắt buộc sổ thông hành phải “phản ảnh chính xác giới tính” của họ.
Thiệt hại kinh tế còn trầm trọng hơn khi giới doanh gia và nhà đầu tư không còn muốn làm ăn ở Mỹ. EU là một trường hợp tiêu biểu. Trên thế giới hiếm có quan hệ ngoại giao nào bền chặt hơn quan hệ giữa Mỹ và EU. Không chỉ cùng chiến hào chống chủ nghĩa phát xít Đức hồi Đệ Nhị Thế Chiến, cùng chia sẻ hệ tư tưởng dân chủ, hai bờ Đại Tây Dương còn kết nối với nhau bằng quan hệ kinh tế thân thiết.
Đến năm 2023, các công ty EU đã đầu tư vào Mỹ hơn $2.000 tỷ, bằng 40% tổng vốn đầu tư nước ngoài của Mỹ. Các công ty Âu Châu tuyển dụng 3,5 triệu người Mỹ, riêng các công ty xe hơi của Đức đã sử dụng 140.000 công nhân trong 2.000 nhà máy ở Mỹ, sản xuất mỗi năm 900.000 chiếc xe.
Những năm gần đây, nhiều công ty EU giảm đầu tư ở Trung Quốc để chuyển sang Mỹ vì sức hấp dẫn của một nền kinh tế tăng trưởng mạnh, những chính sách ưu đãi của chính quyền Biden cho một số ngành công nghệ cao trong khi ở Trung Quốc họ phải đối mặt với nền kinh tế trì trệ, sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt với các công ty nội địa.
Trong vài năm qua, thị trường Trung Quốc chỉ đóng góp khoảng 10% doanh thu của các công ty Âu Châu trong khi doanh thu từ thị trường Mỹ luôn chiếm trên 20%, đạt tới 42% ở các công ty Hòa Lan, 25% ở các công ty Thụy Điển và Đan Mạch, theo dữ liệu của Ngân Hàng Đầu Tư Morgan Stanley được The Economist dẫn lại.
Thế nhưng theo ông Trump, EU được thành lập “để bóc lột nước Mỹ” và ông dọa đánh thuế 50% lên hàng hóa của châu lục này. Hậu quả là nhiều doanh nghiệp EU đang tìm cách rút đi. Khảo sát mới đây của Phòng Thương Mại và Công Nghiệp Đức ghi nhận chỉ 24% số công ty Đức có kế hoạch tăng đầu tư ở Mỹ trong khi 29% nói họ đang xem xét giảm đầu tư. Nhà đầu tư ra đi có nghĩa là kinh tế sẽ trì trệ, công nhân sẽ mất việc. Chính sách quan thuế của ông Trump, nhắm vực dậy các ngành công nghiệp Mỹ, thực tế đang ngược lại.
Giáo Sư Joseph Nye của đại học Harvard University, người mới qua đời cuối tháng trước, cho rằng ông Donald Trump không sai khi nhận ra sức mạnh vô đối của nước Mỹ nhưng đã sử dụng sức mạnh đó một cách phản tác dụng.
Khi danh tiếng nước Mỹ bị suy giảm trong khối óc và trái tim của người dân thế giới thì sức mạnh mềm mà nước Mỹ tích cóp hơn 80 năm qua cũng sẽ bị hủy hoại. Và đó có thể là dấu hiệu thời kỳ mà nhà báo huyền thoại Henry Luce gọi là “thế kỷ Mỹ” đang âm thầm cáo chung, nhường chỗ cho “thế kỷ Trung Quốc” như ao ước của ông Tập Cận Bình?
