Việt – Miên – Lào: Thần thiêng nhờ bộ hạ

Hoàng Trường

“Mini cp cao” Vit – Miên – Lào din ra hôm Ch nht 26/9, theo yêu cu ca Hà Ni. S kin này rt đáng được phân tích, tuy nó b nhn chìm bi cao trào “chc ngoáy mũi dân” đang lan rng và do s ra đi ca liên minh AUKUS gn đây.

Như thường l, bn đc s không tìm thy bt c mt “bít” thông tin nào t truyn thông nhà nước. Gia mùa Virus Covid bung n, đc tin trên các báo Vit Nam, người ngây thơ có th trm nghĩ, my ông lãnh đo không có vic gì làm, r nhau sang Hà Ni thưởng lãm trà Vit chc? Du c ba nhà lãnh đo: Ch tch Campuchia Hun Sen, Ch tch Lào Thongloun Sisoulith và Tng bí thư Nguyn Phú Trng đu biết trà Vit không th sánh được vi trà Trung Quc (Nguyên văn li ông Trng nói vi ông Tp hi nào). Báo chí và các trang mng quc doanh nht lot đưa tin cùng mt ni dung y chang, tt nhiên không đ cp đến v “trà đo”. Điu l lm là ngay c trong nhng report t các bnh bút cũng hiếm nhng nhát ct “sát ván”.

“Thn thiêng nh b h” trong văn cnh này có hai nghĩa. Th nht, ông Nguyn Phú Trng quyn lc ngút tri – ba nhim kỳ Tng bí thư và ci khô ci tươi ông đu đt thành than hết…, li va được bo lãnh trc tiếp bi “Sếp Nhn” là Tp Ch tch – mà không gi được “hai ông em” sang nhà đ truyn lnh, thì cũng chưa th gi là “lên đnh”. Nhưng nghĩa th hai còn quan trng hơn nhiu. “Sếp Nhn” Tp được Hiến pháp Trung Quc bo lãnh làm Ch tch sut đi thì “oách hơn xà-lách”, mà li không được “ba ông em” dưới Mit vườn tin hô hu ng thì Tp Hoàng đế cũng chưa ph chí tang bng. Phn ng dây chuyn đây rt d nhn ra. Sáng ngày 24/9, t Bc Kinh, ông Tp Cn Bình có l là bên ch đng, đã gi đin cho Tng bí thư Nguyn Phú Trng, thì lp tc ch sau đó mt ngày, sáng 26/9 “Mini cp cao” gp rút được/b triu tp. Căn c tình trng sc kho ông Trng, đc gi khó tính nht chc cũng đng ý, ông Trng cho gi “hai ông em”. Cuc “truyn chtht cp bách và bt thường.

Ti sao li cp bách? Bi vì tình hình Đông Dương gp gáp lm ri! Cuc hp ca các “nguyên th đng” vào ngày Ch nht trước hết phn ánh n lc ca Vit Nam nhm thay đi tư duy và cng c các mi quan h lâu đi ca Vit Nam vi Lào và Campuchia vào thi đim đế chế Trung Hoa đang tri dy. Vic tri dy không my hoà bình ca Trung Quc cng vi vic bao năm nay h gm nhm và ln sâu vào hai sân sau ca Vit Nam là căn nguyên ca nhng va đp ngày càng tăng gia Hà Ni và Bc Kinh. Cuc hp bt thường ca nhng người đng đu mi đng nói lên mi quan ngi đang gia tăng Hà Ni rng, “hai ông em” ca h đang b thu hút t t vào qu đo ngày càng m rng ca Trung Quc. Trong nhng năm gn đây, Lào và Campuchia đã tr thành nhng thi nam châm cc mnh hút vn và doanh nhân Trung Quc các mc đ khác nhau. Chính gii doanh nhân này đã thiết lp mi quan h gn bó vi gii tinh hoa cm quyn tương ng ca hai nước. Điu này đã được th hin rõ ràng bi mi quan h ngày càng cht ch vi chính ph Trung Quc, vn đã dành cho Campuchia và Lào nhng khon tài chính và phát trin cơ s h tng “không ràng buc”.

Bên cnh lý do cp bách, ĐCSVN còn nhn ra mt thc tế bt thường khác. Lào và Campuchia đang áp dng rt tt bài hc “đu dây” ca ban lãnh đo Vit Nam. Ch khác nhau ch trong khi Vit Nam “đu” gia M và Trung Quc, thì Lào/Campuchia li “đu” gia Trung Quc và Vit Nam. Tuy nhiên, đây có s khác nhau cơ bn gia Lào và Campuchia đi vi Hà Ni. Nước Lào ca Kaysone Phomvihane thu nào, nhng năm 90 thế k trước, tng là bên “dn li đưa đường” cho Lê Đc Anh đến vi “Mt ước Thành Đô” (3 – 4/ 9/1990). Nước Lào ca Thongloun ngày nay thc lòng mun bang giao Vit – Trung được ci thin, đơn gin là đ khi phi gi thăng bng gia “hai ông anh ln”. Nhưng Campuchia ca Hun Sen thì không đơn gin như vy! Hun Sen không mun cnh tranh vi bt c ai và e ngi mình s mt giá trong con mt Bc Kinh mt khi quan h Vit – Trung được ci thin. Vì thế, Hun Sen hành đng rt mau l đ cho hoàn tt các căn c quân s Trung Quc, c bí mt ln công khai, trên đt Chùa Tháp.

Mt thc tế đau đu khác đang đến t t là sang năm 2022, Campuchia s đm nhn v trí Ch tch luân phiên hàng năm ca ASEAN. Rt nhiu quan ngi được dy lên, Phnom Penh có th s dng v trí này đ phc v li ích ca Bc Kinh. Vit Nam và mt s nước tích cc trong ASEAN đc bit lo lng trước vin cnh này, nht là khi có tin đa s thành viên Hip hi dường như đã đng ý vi B Quy tc ng x (COC) vi Bc Kinh, liên quan đến Bin Đông. Nếu Phnom Penh đt li ích ca Bc Kinh lên trên li ích ca các nước láng ging ASEAN, đc bit là Vit Nam, thì điu đó có th làm thay đi đáng k đng lc ca các tranh chp trên bin. Theo B Ngoi giao Trung Quc, trong cuc hp vi Vương Ngh ngày 12/9, Hun Sen đã cam kết Phnom Penh s cùng vi Bc Kinh “ngăn chn, không cho các thế lc bên ngoài làm gián đon công vic ni b ca khu vc” và Campuchia s tiếp tc “kiên đnh ng h lp trường chính đáng ca Trung Quc” trên nhng vn đ liên quan đến li ích ct lõi ca Trung Quc. Chính điu này dn ti kh năng các nước ASEAN ti khu vc bin Đông s b thit hi nng n, nếu nhượng b trước Trung Quc và Campuchia.

Đ gi chân “hai ông em”, Vit Nam cũng đã c gng chi tin bc. T năm 2016 đến năm 2020, Vit Nam là nhà đu tư ln th ba Lào và vn đu tư ca Hà Ni đã tăng lên 130% so vi cùng kỳ năm 2020, theo s liu chính thc. Thương mi song phương gia hai nước láng ging này đt giá tr 570 triu M kim trong 5 tháng đu năm nay, tăng 39% so vi cùng kỳ năm 2020. Vit Nam cũng là nhà đu tư quan trng Campuchia, vi kim ngch thương mi song phương đt 6 t đô trong 7 tháng đu năm 2021, gn gp đôi so vi cùng kỳ năm ngoái. Tiến sĩ Lê Hng Hip, thành viên cp cao ca Vin ISEAS-Yusof Ishak Singapore, cho biết: “Vì ba nước đu quan trng đi vi nhau, nên s phi hp cht ch ca h trong các vn đ khác nhau, đc bit là hp tác kinh tế, là điu cn thiết cho nn kinh tế và an ninh quc gia ca mi nước”. Tuy nhiên, “con voi trong phòng” (elephant in the room) thì không phi lúc nào cũng được nói ti, đó chính là Trung Quc.

Trên thc tế, t gia thp niên 2010, Trung Quc đã tr thành nhà đu tư bên ngoài ln nht c Campuchia và Lào, đng thi là mt đng minh chính tr ngày càng quan trng ca hai nước này. Trung Quc đã đu tư tng cng khong 16 t đô la vào Lào k t năm 1989, theo mt tuyên b gn đây ca B Kế hoch và Đu tư Lào. Các d án “Sáng kiến Vành đai Con đường” (BRI) ca Trung Quc tuy b nh hưởng bi đi dch Covid-19 nhưng ch mc đ có th kim soát được. Các d án BRI trng đim Campuchia, đc bit là đường cao tc Phnom Penh-Sihanoukville, các sân bay quc tế mi Siem Reap, Phnom Penh và Lào, đc bit là đường cao tc d án đường st tiếp tc gi được tiến đ. Dòng đu tư tiếp tc ca Trung Quc và mi quan h thương mi ngày càng tăng gia Trung Quc vi Lào và Campuchia s m rng s hin din và nh hưởng kinh tế ca Trung Quc trong khu vc, đnh hình mt trt t kinh tế vi Trung Quc là trung tâm.

Ngoài ra, các nhà chc trách Vit Nam ngày càng lo ngi v nhng din biến trên các đon sông Mekong chung ca Trung Quc và Lào, đc bit là khi vic xây đp quy mô ln thượng ngun, gây ra nhng ri ro tim tàng đi vi các ngành công nghip ven sông ca Vit Nam. Hn hán đang tr nên ph biến hơn và người ta lo ngi rng, vic Lào và Trung Quc xây dng hàng trăm đp thy đin có th hy hoi ngành đánh cá ca Vit Nam, cũng như tàn phá ngành nông nghip ca nước này. Nhưng Vit Nam và Thái Lan, mt đng minh lch s khác ca Lào, cho đến nay vn chưa thuyết phc được chính quyn Viêng Chăn xem xét li tác đng ca Lào đi vi sông Mekong. Các nhà phân tích cho rng, Hà Ni có th sm mt toàn b nh hưởng Viêng Chăn, vì Bc Kinh không ch tr thành đi tác tin cy nht ca Lào, mà các công ty Trung Quc còn chính thc ph trách các tài sn chiến lược ca đt nước này.

TS. Lê Hng Hip được trích dn tiếp: “Đi vi Vit Nam, các cuc gp ba bên là mt cơ chế quan trng đ gn kết hai nước láng ging và duy trì nh hưởng truyn thng ca Vit Nam đi vi h”. Nhưng TS. Hip băn khoăn: “Liu Vit Nam có th thành công trong n lc này hay không, vn còn phi xem xét. Bi vì, các nhà lãnh đo Campuchia và Lào rt thc dng”. Theo các phân tích trên Tp chí “Asia Times”, Vit Nam hiu rõ nhng hn chế ca mình, nên không tìm cách gây áp lc, buc Campuchia và Lào phi la chn bên nào. Tuy nhiên, trên thc tế, Vit Nam ngày này vn loay hoay tìm li gii cho nan đ, nếu không còn b h thì “thn” Mit vườn Nguyn Phú Trng làm thế nào có được cht thiêng như thu “đoàn kết Đông Dương là quy lut thép” ca cách mng mi nước?